Adnan Menderes neden asıldı? Adnan Menderes kimdir, neden idam edildi?

1899 yılında Aydınlı ağası varlıklı bir çiftçinin oğlu olarak dünyaya geldi. Dedesi Hacı Ali Paşa, Konya’dan Tire’ye göç etmiştir. İbrahim Ethem Bey ile Tevfika Hanım’ın oğludur. Ablası Melike genç yaşta öldü. Birinci Dünya Savaşı öncesinde Karşıyaka’da önce forvet, ardından Altay’da kaleci olarak futbol oynadı. İlkokuldan sonra İzmir Amerikan Koleji’nden mezun oldu. Birinci Dünya Savaşı’nda yedek subay olarak eğitildi, ancak hastalandığı için cepheye gidemedi. Milli Mücadele’ye katıldı ve İstiklal Madalyası aldı. İzmir’in ünlü ailelerinden Evliyazade Fatma Berin Hanım ile evlendi ve Yüksel, Mutlu ve Aydın adlarında üç oğlu oldu. Milletvekili seçildikten sonra Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne girdi ve 1935’te mezun oldu.

1930’da kısa ömürlü Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın Aydın’da bir şubesini kurdu. Parti kendini feshettikten sonra Cumhuriyet Halk Partisi’ne geçti. Daha sonra 1931 seçimlerinde Cumhuriyet Halk Partisi’nden Aydın milletvekili seçildi. İnönü, Atatürk’ün ölümünden sonra CHP’nin başına geçince, İnönü’nün bütün üretim araçlarını millileştirme faaliyetlerine karşı çıktı. Menderes, çiftçinin toprak kanununu tartışırken en sert hamlesini yaptı.

Menderes ve diğer bazı milletvekilleri, özel mülkiyetin ihlal edilmek istendiğini belirterek bu yasaya karşı çıktılar. Bu yasa tasarısı üzerine Menderes, Türkiye’deki tüm toprakların %70’inden fazlasının halihazırda devlet mülkiyetinde olduğunu ve İsmet Paşa’nın geri kalan özel mülkleri kamulaştırarak Sovyetler Birliği’ndeki gibi tarımı kollektif çiftlik haline getirmek istediğini ilan etti ve dört dörtlük verdi. üç arkadaşıyla muhtıra katlayın. 1945’te Dörtlü muhtıra olayı ve parti içi muhalefet nedeniyle CHP’den ihraç edildi.

7 Aralık 1945’te CHP’den ihraç edildiği arkadaşları Celal Bayar, Fuad Köprülü ve Refik Koraltan ile birlikte Demokrat Parti’yi kurdu. 1947’de yapılması gereken seçimler CHP tarafından bir yıl öne alındı. CHP bu seçimleri yüzde 85 oyla kazandığını açıklamış ancak seçimlerde ‘açık oy gizli tasnif’ usulü uygulandığı için seçimlerin şüpheli olduğu ileri sürülmüştü. 1946 seçimlerinden sonra DP ile CHP arasındaki mesafe gün geçtikçe açılıyordu. Ancak Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, 12 Temmuz 1947’de yayınladığı 12 Temmuz Beyannamesi ile CHP’deki sertlik yanlılarına son verdi. Muhalefete karşı sert tavır alan Başbakan Recep Peker istifa etti. Bazı DP’liler partilerinden istifa ederek 19 Temmuz 1948’de Mareşal Fevzi Çakmak liderliğinde Osman Bölükbaşı ile birlikte Millet Partisi’ni kurdular.

1950 yılında seçimlerden önce Seçim Kanunu değiştirilerek seçimlerde yargı güvencesi ve ‘gizli oy – açık tasnif’ sistemi getirilmiştir. 14 Mayıs 1950’de yapılan seçimlerde DP yüzde 52, CHP yüzde 40 oy aldı. DP 12 puan farkla kazanmıştı, ancak seçimde uygulanan Çoğunluk Sistemi nedeniyle DP 408, CHP ise sadece 69 milletvekili çıkardı. Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına Refik Koraltan, Cumhurbaşkanlığına ise DP lideri Celal Bayar seçildi. Yeni Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Menderes’i başbakan olarak atadı.

Adnan Menderes’in 10 yıllık başbakanlığı döneminde Türk iç ve dış politikasında büyük değişimler yaşandı. Yeni kurulan DP hükümeti, 15 general ve 150 albayı askeri darbe planladıkları gerekçesiyle 6 Haziran 1950’de re’sen emekliye gönderdi.

1951’de Menderes hükümeti, CHP taraftarları tarafından geniş çapta tartışılan bir kararla, Türkiye’nin Kore Savaşı’nda Türk Tugayı ile Birleşmiş Milletler güçlerine katılması gerektiğine karar verdi. Sonuç olarak, Türkiye 1952’de NATO’ya tam üye olarak kabul edildi. 1953’te CHP’nin tek parti iktidarı sırasında edinilen mallara el konularak hazineye devredildi.

2 Mayıs 1954’te yapılan seçimlerde DP büyük bir zafer kazandı. Oyların %57’sini alarak tek başına iktidarını sürdürdü. DP 502, CHP %35,9 oyla 31, CMP %4 oyla 5, bağımsızlar 3 milletvekili. 17 Mayıs’ta Menderes üçüncü kabinesini açıkladı.

1955 yılında ekonomide durgunluk başladı. Ekonomik gelişmeler nedeniyle DP Meclis grubunda huzursuzluk artıyordu. Kıbrıs müzakereleri de bu dönemde başlamıştır.

Bu arada Türk halkını savunacak bir örgüte ihtiyaç duyan Kıbrıs Türkleri, Kıbrıs’ta 1 Nisan 1955’te faaliyetlerine başlayan EOKA’ya karşı çeşitli küçük direniş grupları oluşturdu. 27 Temmuz 1957’de Dışişleri Bakan Yardımcısı (Dışişleri Bakanı) Fatin Rüştü Güçlü ve Korgeneral Daniş Karabelen önderliğinde Rıza Vuruşkan, Burhan Nalbantoğlu, Rauf Denktaş ve Kemal Tanrısevdi tarafından Lefkoşa’da Türk Mukavemet Teşkilatı kuruldu. Adnan Menderes’in talimatı. Menderes’in gizli bir ödenekten finanse ettiği TMT, küçük kümeleri birleştirerek Kıbrıs adasının her yerine yayılmış, her Türk köyünde bulunan ve Rumların EOKA örgütüne karşı savaşan güçlü bir direniş örgütü haline geldi.

Örtülü fonları zimmete geçirmekten yargılandı. 13 seans sürdü ve 2 Şubat 1961’de yanlış olduğuna karar verildi. Mahkeme, 10 yıllık Sigortalı Harçlık kayıtlarını talep etti. Bu dava sonucunda Menderes 4.877.780 lirayı zimmete geçirmekten suçlu bulundu ve parayı tahsil etmek için Aydın’daki arazilerine el konuldu. Savunma, örtülü ödenek davasını tartışırken, Amerikan gizli servisinin Menderes’in telefonlarını dinletmesi için Türk istihbaratına para vererek örgüt hakkında yeterli bilgiye sahip olduğunu savundu. Menderes ve Başbakanlık Müsteşarı Ahmet Salih Korur, suçlunun dönemin istihbarat müsteşarı Behçet Türkmen olduğunu iddia etti.

Menderes 13 davada daha yargılandı ve Bebek Davası dışındaki tüm davalarda hatalı bulundu. 27 Mayıs darbesini gerçekleştiren cuntanın özel olarak kurduğu mahkeme olan Yargıtay, 9 yıl süren yargılama sonunda 14 kişinin idamına, 31 kişinin de müebbet hapis cezasına çarptırılmasına karar verdi. ay ve 27 gün. Geri kalan 418 sanık ise 6 ay ile 20 yıl arasında değişen hapis veya beraat kararı aldı.

Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Kennedy, Fransa Devlet Başkanı Charles De Gaulle, Birleşik Krallık Kraliçesi II. Elizabeth, Almanya Başbakanı Konrad Adenauer, Pakistan devlet lideri Muhammed Eyub Han ve İran Şahı Muhammed İşte Pehlevi, idamların durdurulması için Cemal Gürsel başkanlığındaki Ulusal Birlik Komitesi’ne defalarca çağrıda bulundu. Cemal Gürsel başkanlığındaki Milli Birlik Komitesi; Celal Bayar, Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Zorlu dışındakilerin idam cezalarını affetti. Celâl Bayar’ın cezası yaş haddi nedeniyle müebbet hapse çevrildi.

Fatin Rüştü Güçlü ve Hasan Polatkan 16 Eylül 1961’de, Adnan Menderes 17 Eylül 1961’de saat 13.21’de İmralı Adası’nda idam edildi.